Union Budget 2023 : एक चूक अन् केंद्रीय अर्थमंत्र्यांना द्यावा लागला राजीनामा; नक्की काय झालं होतं तेव्हा?

Union Budget 2023 : केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन १ फेब्रुवारीला अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. मोदी सरकारच्या दुसऱ्या कार्यकाळातील हा अर्थसंकल्प (केंद्रीय अर्थसंकल्प 2023-24) असेल.

अर्थसंकल्प (Union Budget) हा सरकारच्या उत्पन्नाचा आणि खर्चाचा लेखाजोखा असतो. अर्थसंकल्प तयार करण्याची प्रक्रिया अत्यंत गुप्त असते.बजेट छापायला जाण्यापूर्वी हवाला सोहळा पार पाडला जातो. सध्या हा सोहळा नॉर्थ ब्लॉकमध्ये होतो. अर्थ मंत्रालयही याच ब्लॉकमध्ये आहे. बजेटची छपाईही फक्त नॉर्थ ब्लॉकमध्येच केली जाते. स्वातंत्र्यानंतर काही वर्षे अर्थसंकल्पाची छपाई राष्ट्रपती भवनात होत असे. मग नॉर्थ ब्लॉकमध्ये छपाईची प्रक्रिया कशी सुरू झाली? हाही एक प्रश्न आहे.

बजेट लीक झाले...

स्वातंत्र्यानंतर भारताचे पहिले अर्थमंत्री षण्मुखम चेट्टी यांनी 26 नोव्हेंबर 1947 रोजी स्वतंत्र भारताचा पहिला अर्थसंकल्प सादर केला. संविधान स्वीकारल्यानंतर प्रजासत्ताक भारताचा पहिला अर्थसंकल्प 1950 मध्ये तत्कालीन अर्थमंत्री जॉन मथाई यांनी सादर केला होता. मात्र, संसदेत पोहोचण्यापूर्वीच या अर्थसंकल्पाचा काही भाग लीक झाला. तेव्हा राष्ट्रपती भवनात बजेट विचारले जायचे.

अर्थसंकल्प लीक झाल्याने संतप्त नागरिकांनी सरकारचा निषेध केला. हा गोंधळ इतका वाढला की अर्थमंत्री जॉन मथाई यांना अर्थसंकल्प सादर केल्यानंतर आपल्या पदाचा राजीनामा द्यावा लागला.

यानंतर बजेट छपाईची जागा बदलण्यात आली. मिंटो रोड, नवी दिल्ली येथे बजेट छापण्याचा निर्णय घेण्यात आला. त्यानंतर 1980 मध्ये पुन्हा बजेट छापण्याची जागा बदलण्यात आली आणि नॉर्थ ब्लॉकमध्ये बजेट प्रिंटिंग मशीन बसवण्याचा निर्णय घेण्यात आला. तेव्हापासून आतापर्यंत अर्थसंकल्पाची छपाई फक्त नॉर्थ ब्लॉकमध्येच केली जात आहे.

प्रजासत्ताक भारताच्या पहिल्या अर्थसंकल्पात काय होते?

नियोजन आयोगाची स्थापना आणि पंचवार्षिक योजना तयार करणे हे पहिल्या अर्थसंकल्पाचे वैशिष्ट्य होते. तत्कालीन अर्थमंत्री मथाई यांनी अर्थसंकल्पीय भाषणातील संपूर्ण माहिती वाचून दाखवली नाही. अर्थसंकल्प मांडताना त्यांनी प्रथम साधे भाषण केले. यानंतर संपूर्ण तपशीलासह श्वेतपत्रिका वितरित करण्यात आली.